Inwentarz zbioru akt ks. Leona Kantorskiego do dziejów parafii i kościoła św. Krzysztofa w Podkowie Leśnej 1930-2005
PL/1007/004
Opracowali: Maria Konopka-Wichrowska, Bogdan Wróblewski
Pełne opracowanie
(dokument pdf i excel do obejrzenia lub pobrania)
I. Życie i działalność twórcy zbioru
Historia parafii i kościoła św. Krzysztofa w Podkowie Leśnej
Podkowa Leśna Miasto Ogród, podmiejskie osiedle mieszkaniowe zaprojektowane zgodnie z urbanistyczno-społeczną ideą miast ogrodów, założone zostało w 1925 r. przez właściciela parcelowanych terenów Stanisława Lilpopa, Spółkę Akcyjną „Siła i Światło” i Bank Związku Spółek Zarobkowych.
Już kilka lat później pierwsi mieszkańcy podjęli inicjatywę budowy kościoła. Komitet Budowy Kościoła w Podkowie Leśnej zarejestrowany został 28 stycznia 1932 r., ale zbiórka ofiar na budowę trwała już od roku 1930.
Pierwszym przewodniczącym Komitetu został profesor Karol Bertoni, dyplomata, dyrektor departamentu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych; przewodniczącym komisji technicznej – inżynier Tadeusz Baniewicz, dyrektor Elektrycznej Kolei Dojazdowej (obaj byli mieszkańcami Podkowy). Na czele komisji finansowej stała Halina Regulska, żona Janusza Regulskiego, prezesa „Siły i Światła” (mieszkali w pobliskim majątku Zarybie), zapalona automobilistka.
Zarząd Dóbr Podkowy Leśnej w listopadzie 1932 r. przekazał działkę pod budowę kościoła – 11 listopada wmurowano kamień węgielny.
Decyzją Komitetu Budowy na patrona świątyni wybrany został św. Krzysztof – opiekun podróżnych, automobilistów, lotników, co ułatwiło zbiórkę datków i protektorat Automobilklubu Polskiego, Polskiego Związku Motocyklowego i Aeroklubu RP.
Budowa kościoła potoczyła się błyskawicznie. Bryłę zaprojektował inżynier architekt Bruno Zborowski, profesor Politechniki Warszawskiej, zainspirowany ponoć przeszklonym pawilonem polskim z Międzynarodowej Wystawy Sztuki Dekoracyjnej i Przemysłu Współczesnego w Paryżu w 1925 roku.
Prezydent Warszawy podarował marmury i granitowe bloki z rozebranego soboru na placu Saskim
Jan Henryk Rosen (autor dekoracji wnętrza katedry ormiańskiej we Lwowie) wykonał w głównym ołtarzu obraz przedstawiający św. Krzysztofa i zaprojektował cztery witraże.
Urządzeniem terenu, mającym być w intencji Komitetu zielonym dopełnieniem świątyni, zajął się znany projektant ogrodów Zygmunt Hellwig, autor kwietnych dywanów w Ciechocinku.
Kościół św. Krzysztofa w Podkowie Leśnej poświęcony został 5 listopada 1933 r. przez ks. bpa Antoniego Szlagowskiego, a od 1 stycznia 1934 r. jego administrację objął ks. rektor Bronisław Kolasiński (1882-1945), z czego wynikałoby, że świątynia zyskała status kościoła rektoralnego.
Także 5 listopada 1933 r. odbyło się w podkowiańskim kościele pierwsze w Polsce poświęcenie pojazdów mechanicznych i odtąd co roku na początku maja, aż do wybuchu wojny, taką uroczystość organizowano.
Po jej reaktywowaniu przez proboszcza ks. Leona Kantorskiego nazwana została Autosacrum. Granice parafii w Podkowie Leśnej, początkowo jako filii parafii Brwinów, określone zostały na mocy postanowienia Kurii Metropolitalnej 23 maja 1945 r.
Parafię św. Krzysztofa erygował 11 listopada 1951 r. metropolita gnieźnieński i warszawski, prymas Polski abp Stefan Wyszyński. Proboszczem został wówczas ks. Franciszek Barański (1896-1969), który od śmierci ks. Kolasińskiego 27 października 1945 r. spełniał w Podkowie obowiązki duszpasterskie. W 1964 r. przeszedł na emeryturę, zachowując tytuł proboszcza.
Plan sytuacyjny do budowy kościoła św. Krzysztofa (1932), sygn. 30, str. 1
Życie i działalność twórcy zbioru – ks. Leona Kantorskiego
Ksiądz Leon Kantorski urodził się 31 marca 1918 r. w Domaradzicach w powiecie rawickim w Wielkopolsce. W 1937 r. zdał maturę w Państwowym Gimnazjum Humanistycznym w Bydgoszczy, po czym rozpoczął studia w seminarium duchownym w Gnieźnie.
W latach 1939-1943 pracował jako robotnik w Poznaniu; w 1943 r. z podrobionymi dokumentami przedostał się do Francji i wstąpił do seminarium des Carmes w Paryżu.
Tam 29 czerwca 1946 r. otrzymał święcenia diakonatu, a rok później, 3 lipca 1947 r., z rąk kardynała Emmanuela Suharda święcenia kapłańskie w Seminarium Polskim.
W tym samym roku wrócił do Polski, pracował jako wikariusz w Buku koło Poznania, później w Poznaniu i Śmiglu. W 1950 r. rozpoczął studia w Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie.
W latach 1955-1956 pracował w parafii Matki Bożej Częstochowskiej w Warszawie, w roku 1957 został mianowany duszpasterzem akademickim w kościele św. Anny.
Od 30 lipca 1964 r., kiedy władza archidiecezjalna mianowała go wikariuszem adiutorem, powierzając mu pełną administrację parafii św. Krzysztofa w Podkowie Leśnej, pełnił tę posługę przez 27 lat. W latach 80. wspierał działalność ówczesnych środowisk opozycyjnych.
Po wprowadzeniu w Polsce stanu wojennego w grudniu 1981 r. był inicjatorem powstania Parafialnego Komitetu Pomocy Bliźniemu w Podkowie Leśnej.
Przeszedł na emeryturę 1 września 1991 r. i pozostawał rezydentem w parafii, skupiając się na pracy w założonej przez siebie fundacji Lumen – Fundatio pro Educatione. Zmarł 26 lipca 2010 r.
Uchwałą Rady Miasta z 4 kwietnia 1991 r. ks. Leon Kantorski otrzymał tytuł honorowego obywatela Podkowy Leśnej. Odznaczony honorową odznaką Zasłużonego dla Podkowy Leśnej (1991) i Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1998).
II. Dzieje zespołu
Dokumenty dotyczące organizacji i działalności parafii i kościoła św. Krzysztofa w Podkowie Leśnej, jego budowy i rozbudowy, spraw finansowych oraz życia wspólnoty parafialnej pochodzą głównie ze zbiorów ks. Leona Kantorskiego, proboszcza parafii św. Krzysztofa w latach 1964-1991.
Na zasadzie darowizny niewielką część tych materiałów ks. Leon Kantorski przekazał Towarzystwu Przyjaciół Miasta Ogrodu Podkowa Leśna w 1992 r.
W latach 80. i 90. teczki – za życia ks. Leona Kantorskiego – udostępniane i wykorzystywane były na potrzeby prac naukowych m.in. dotyczących historii Podkowy Leśnej. Przywoływane dokumenty opisywano jako pochodzące z Archiwum Parafialnego.
Znakomita większość spuścizny po ks. Kantorskim, po jego śmierci w 2010 r., pozostawała pod opieką dyrektora Szkoły św. Teresy i Gimnazjum św. Hieronima Grzegorza Dąbrowskiego, sprawującego tę opiekę w imieniu fundacji Lumen – Fundatio pro Educatione.
W skład tej spuścizny weszły dokumenty osobiste ks. Kantorskiego (m.in. obrazujące jego zainteresowania duchowe, formacyjne), dotyczące historii parafii i kościoła św. Krzysztofa oraz bogata dokumentacja życia społecznego w Podkowie Leśnej, zwłaszcza z lat 80. XX w.
Dokumentacja ta została częściowo uporządkowana przez ks. Kantorskiego (umieścił część dokumentów w teczkach tematycznych) i od 2010 r. przechowywana była w pomieszczeniach Szkoły Podstawowej nr 2 im. św. Teresy od Dzieciątka Jezus w Podkowie Leśnejj.
W marcu 2017 r. fundacja Lumen przekazała Obywatelskiemu Archiwum Podkowy Leśnej przy Towarzystwu Przyjaciół Miasta-Ogrodu Podkowa Leśna kilkadziesiąt teczek oraz kilka dokumentów luzem, głównie dotyczących historii parafii i kościoła św. Krzysztofa.
W 2017 r. dokumentacja uporządkowana została przez Marię Konopka-Wichrowską i Bogdana Wróblewskiego, członków Towarzystwa w ramach realizacji zadania publicznego „Opracowanie i udostępnienie materiałów archiwalnych Towarzystwa Przyjaciół Miasta-Ogrodu Podkowa Leśna, część 2”, przy wsparciu Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych.
„Zbiór akt ks. Leona Kantorskiego do dziejów parafii i kościoła św. Krzysztofa w Podkowie Leśnej” składa się obecnie z trzech serii i 49 jednostek archiwalnych.
Trzy teczki (dawne sygnatury: PL/1007/002/24, PL/1007/002/25, PL/1007/002/34) zostały przesunięte do zbioru z zespołu „Podkowa Niezależna 1979-1989”, którego twórcą był także ks. Leon Kantorski,
opracowanego w 2016 r. przez Towarzystwo Przyjaciół Miasta Ogrodu Podkowa Leśna w ramach konkursu „Wspieranie działań archiwalnych 2016”, finansowanego przez Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych.
Przesunięcie powyższych jednostek archiwalnych uzasadniał zakres tematyczny zgromadzonych w nich dokumentów – związane były bardziej z codzienną duszpasterską działalnością parafii i kościoła św. Krzysztofa w Podkowie Leśnej niż z działalnością opozycyjną, niepodległościową czy społeczną charakterystyczną dla zawartości zespołu archiwalnego „Podkowa Niezależna 1979-1989”.
Pamiątkowy znaczek z poświęcenia pojazdów mechanicznych w 1934 r., sygn. 22
III. Charakterystyka archiwalna zespołu
Tytuł zespołu (zbioru):
Zbiór akt ks. Leona Kantorskiego do dziejów parafii i kościoła św. Krzysztofa w Podkowie Leśnej.
Granice chronologiczne:
1930-2005.
Dokumenty zbioru pochodzą z lat 1930-2005, w zdecydowanej większości z lat 1964-1991, w których jego twórca, ks. Leon Kantorski był proboszczem kościoła św. Krzysztofa w Podkowie Leśnej. Kilkadziesiąt dokumentów wykracza datacją poza rok 1991, lecz zostały dołączone do zbioru z przyczyn merytorycznych. Stanowią je gromadzone przez ks. Leona Kantorskiego już w okresie rezydentury w parafii: głównie wycinki prasowe, w tym Jego wspomnienia i wywiady, a także materiały przygotowywane dla parafian przez następnego proboszcza ks. Dr Leszka Slipka w tym komunikaty parafialne oraz pamiątkowe znaczki metalowe dla uczestników Autosacrum.
Granice terytorialne:
Dokumenty, według podziału administracyjnego Rzeczypospolitej Polskiej do 1939 r., obejmują teren Podkowy Leśnej, gminę Helenów, powiat błoński, województwo warszawskie; według obecnego podziału administracyjnego – miasto Podkowę Leśną, powiat grodziski, województwo mazowieckie.
Rozmiary zespołu:
Zespół liczy 49 jednostek archiwalnych, co stanowi 1 metr bieżący.
Procentowy stan zachowania akt:
Zdecydowana większość dokumentacji z lat 1930-1940, dotyczącej pierwszych lat organizacji i działalności kościoła św. Krzysztofa w Podkowie Leśnej, zwłaszcza Komitetu Budowy Kościoła w Podkowie Leśnej, zaginęła. Trudno również oszacować procent zachowania akt z okresu późniejszego. Znacząca część spuścizny po ks. Leonie Kantorskim, zwłaszcza dokumentacja prywatna oraz materiały dotyczące działalności duszpasterskiej i formacyjnej, pozostaje pod opieką fundacji Lumen – Fundacio pro Educatione (ok. 5 mb).
Struktura archiwalna zespołu:
Nie udało się ustalić, czy dokumentacja z lat 1930-1964 zgromadzona przez twórcę zbioru miała jakiś układ kancelaryjny, podobnie nie wiadomo, jak uporządkowana i przechowywana była dokumentacja gromadzona przez ks. Leona Kantorskiego po roku 1964. Niewielka część archiwaliów nosiła cechy uporządkowana w układzie rzeczowym (teczki tematyczne, lecz zawierające również dokumenty przypadkowe) nadanym przez ks. Kantorskiego lub wynajęte do porządkowania zbiorów osoby.
Charakterystyka techniczna materiału aktowego:
Akta zbioru to w większości materiały luźne i poszyty. Występują druki, maszynopisy, rękopisy, fotografie – 84 odbitki (oraz negatywy na szkle – 6 sztuk), znaczki metalowe – 35 sztuk.
Fizyczny stan zachowania akt:
Akta zachowały się w większości w dobrym stanie. Ograniczenia w udostępnianiu, do czasu przewidywanego wykonania kopii cyfrowych, dotyczą niewielkiej, zwłaszcza najstarszej części zbioru. Inwentarz książkowy ze wstępem, dostępny jest w siedzibie Towarzystwa oraz w wersji elektronicznej na stronie Towarzystwa www.podkowalesna-tppl.pl.
Stan zmikrofilmowania akt:
Akta nie były mikrofilmowane.
Brakowanie akt zespołu:
Akta nie były brakowane.
IV. Zawartość zespołu
Zespół tworzą akta własne kościoła św. Krzysztofa w Podkowie Leśnej z lat 1934-1991 oraz liczne dokumenty dotyczące życia społecznego parafii.
W oryginałach zachowała się dokumentacja finansowa z okresu budowy i pierwszych lat funkcjonowania kościoła (do 1942 r.).
Największą wartość badawczą mają inwentarze wyposażenia świątyni z lat 1934-1964 oraz materiały dotyczące Autosacrum – uroczystości poświęcenia pojazdów mechanicznych w kościele św. Krzysztofa w Podkowie Leśnej oraz mszy big-beatowych w kościele św. Krzysztofa, w tym wykonania mszy „Pan przyjacielem moim” Katarzyny Gaertner i Kazimierza Grześkowiaka oraz twórczości i koncertów podkowiańskiego zespół big-beatowego „Trapiści” (1965-1975).
Dekret powizytacyjny prymasa kardynała Stefana Wyszyńskiego po wizytacji parafii św. Krzysztofa w 1968 r., sygn. 2, str. 7-8
V. Metody opracowania
Zbiór podzielono na trzy serie:
I – Parafia i kościół św. Krzysztofa w Podkowie Leśnej. Organizacja i działalność;
II – Kościół św. Krzysztofa w Podkowie Leśnej. Budowa. Wystrój świątyni. Rozbudowa;
III – Kościół św. Krzysztofa w Podkowie Leśnej. Sprawy finansowe.
W serii pierwszej ze względu na specyfikę materiału dokumentacyjnego oraz wyjątkowość w działalności Kościoła w Polsce wyodrębniono dwie podserie: A – Autosacrum. Uroczystość poświęcenia pojazdów mechanicznych, oraz B – Msze big-beatowe.
Przy porządkowaniu akt zbioru w części zachowany został oryginalny podział na teczki przyjęty przez ks. Leona Kantorskiego.
W kilku przypadkach z uformowanych pierwotnie teczek, zawierających dokumenty w rozsypie, wyjęto część archiwaliów i utworzono z nich nowe teczki, kierując się treścią wyłączonych dokumentów, co pozwoliło nadać układowi zespołu większą przejrzystość i wyodrębnić ewidencyjnie niektóre dokumenty.
Dokumenty wewnątrz teczek ułożono sprawami, a w ramach spraw – chronologicznie.
Wyodrębnione w trakcie opracowania liczne wtórniki pozostawiono i umieszczono na końcu poszczególnych teczek.
Inwentarz książkowy i wstęp sporządzili Maria Konopka-Wichrowska i Bogdan Wróblewski przy wykorzystaniu Międzynarodowego Standardu Opisu Archiwalnego ISAD (G) oraz na podstawie literatury przedmiotu.