Witold Tyrakowski

Witold Tyrakowski (1915–1982)

Popularyzator ochrony przyrody, turystyki, krajoznawca

Witold Tyrakowski (1915–1982)
Fot. z prywatnego archiwum Grzegorza Zegadły

Urodził się 24 lutego 1915 r. w Warszawie, był uczniem Gimnazjum im. Stefana Batorego. W 1933 r., po zdaniu egzaminu maturalnego, zgłosił się do Szkoły Podchorążych Artylerii Konnej na Wołyniu. Po jej ukończeniu otrzymał awans oficerski na podporucznika. Studiował na Wydziale Leśnym w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, gdzie angażował się w prace Towarzystwa Bratniej Pomocy Studentów SGGW oraz Koła Leśników. W kampanii wrześniowej walczył w szeregach 32 Mazowieckiego Dywizjonu Artylerii Lekkiej. Dostał się do niewoli niemieckiej i został internowany w obozie jenieckim Oflag IIC w Woldenbergu. W obozie brał udział w działalności konspiracyjnej polegającej na prowadzeniu nasłuchu radiowego i wydawaniu tajnego dziennika dla jeńców (opisał to książeczce Pluton R, wydanej w 1970 r.).

Po wojnie pracował jako szef reklamy w Powszechnej Spółdzielni Spożywców „Społem”.

W Podkowie Leśnej zamieszkał wraz z żoną Zofią w 1957 r., przy ulicy Lotniczej 6. W tym samym roku z ramienia Ligi Ochrony Przyrody oraz PTTK został jednym z naczelnych inspektorów Straży Ochrony Przyrody, społecznego organu administracji państwowej. Członkowie mieli prawo m.in. do legitymowania osób łamiących przepisy o ochronie przyrody i nakładania mandatów karnych. Opracował pierwszy Informator SOP, regulamin działania Straży. Był posiadaczem jej legitymacji nr 1. Funkcję naczelnego inspektora pełnił przez 25 lat.

„Witold był jednym z tych autorytetów, o których mówimy, że mieliśmy szczęście, napotkawszy ich na swej drodze – wspominał po latach Grzegorz Zegadło, jeden z wychowanków Witolda Tyrakowskiego, późniejszy animator kultury. – Ale oczarował nie tylko mnie. Bo jakże inaczej można wytłumaczyć fakt, że z luźnej bandy młodzieży przeróżnej proweniencji (hipisi, poeci, malarze, żule i najzwyklejsi licealiści), która z braku lepszego zajęcia przesiadywała całymi wieczorami w podkowiańskiej bibliotece, stworzył na przełomie 1972 i 1973 roku karnych i zdyscyplinowanych «ochroniarzy»?”.

Witold Tyrakowski przy bibliotece zorganizował najpierw Klub Kultury Turystyki i Ochrony Przyrody PTTK, a w ramach działalności klubu kurs dla kandydatów na strażników ochrony przyrody. Egzamin (przed Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody) zdało w sumie 12 młodych podkowian, którzy utworzyli Grupę Terenową SOP w Podkowie Leśnej. Już w następnym roku wzięli udział w prestiżowym przedsięwzięciu – służbie na terenie tworzącego się Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Na co dzień terenem ich patroli był głównie Las Młochowski. Grupa rozsypała się po przeprowadzce Tyrakowskiego do Warszawy w 1978 r. Mniej formalny charakter miała zainicjowana przez Tyrakowskiego Służba Kultury Szlaku.

Witolda Tyrakowskiego można było spotkać codziennie w parku miejskim, gdzie spacerował z ukochaną suką.

Okres zamieszkania w Podkowie wykorzystał na przygotowanie licznych publikacji popularnonaukowych, poradnikowych i eseistycznych, dotyczących przyrody i jej ochrony oraz krajoznawstwa i turystyki, adresowanych głównie do dzieci i młodzieży. Łącznie w latach 70. i 80. napisał blisko 20 książek, dziś zapomnianych (nieobecnych, poza jedną pozycją, w katalogu podkowiańskiej biblioteki). Wymieńmy kilka dostępnych jeszcze na aukcjach i w antykwariatach: Dzieje przymierza. Zwierzęta w służbie człowieka (1969), cykl – Na wsi, Nad wodą, w górach, w lesie (1970), Instynkt? …O miejsce na Ziemi (1971, w części poświęcona Podkowie), Ogłasza się alarm dla planety Ziemia (1976), Życie rodzinne zwierząt (1979), czy dwutomowy Poradnik młodego przyrodnika (1986).

Dzięki staraniom Witolda Tyrakowskiego na terenie Podkowy Leśnej, w Lesie Młochowskim powstał Rezerwat im. prof. Bolesława Hryniewieckiego (1979), a w granicach miasta rezerwat Parów Sójek (1980). W 1984 r. w Lesie Młochowskim ochroną dodatkowo objęto obszar ponad 10 hektarów, o co zabiegał pod koniec swego życia, nazwany rezerwatem Zaborów im. Witolda Tyrakowskiego.

Zmarł 23 grudnia 1982 r. Otrzymał wiele nagród i odznaczeń, m.in.: Krzyż Armii Krajowej, medal za udział w wojnie obronnej 1939 roku, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, złotą honorową odznakę LOP.

Oprac. HG, na podstawie: Grzegorz Zegadło, Witold Tyrakowski, „Rocznik Podkowiański” 1986, nr 1; Grażyna Zabłocka, Witold Tyrakowski, „Podkowiański Magazyn Kulturalny” 2004, nr  44; Grzegorz Zegadło, Witold i my, „Podkowiański Magazyn Kulturalny” 2011, nr 65; rozmowa z Markiem Kobosko z 6 listopada 2021 r.