Tadeusz Barucki

Tadeusz Barucki (1922–2022)

Architekt, podróżnik, badacz

Tadeusz Barucki (1922–2022)
fot. Edyta Barucka

Gdy w 2010 r. sprowadził się z żoną Edytą, historykiem sztuki, do Podkowy Leśnej, w miejscowym środowisku osób związanych z branżą nastąpiło poruszenie. Chodziło wszak o żywą legendę, niestrudzonego badacza i popularyzatora historii polskiej i światowej architektury, autora kilkuset artykułów i kilkudziesięciu książek.

Urodził się 13 czerwca 1922 r. w Białymstoku. Rodzice, Leon Barucki i Zofia z domu Konik, byli nauczycielami. W tym wielokulturowym mieście uczęszczał do gimnazjum i szkoły muzycznej. Gdy przeszedł ciężkie zapalenie płuc, rodzina z przyczyn klimatycznych przeniosła się do Sanoka. Tam, w maju 1939 r., w renomowanym Liceum im. Królowej Zofii, zdał maturę. Edukację uzupełniał w klasie pianina na kursie Lwowskiego  Konserwatorium im. Karola Szymanowskiego, które ukończył. Zgodnie z ustawą o powszechnym obowiązku wojskowym trafił do Junackich Hufców Pracy i budował fortyfikacje na Wołyniu. We wrześniu drogę do punktu mobilizacyjnego w Brześciu odcięli mu Niemcy. Zaczął pracować w sanockim muzeum, w 1942 r. trafił do obozu karnego w Wetlinie w Bieszczadach. Marzenie o studiowaniu architektury urzeczywistnił po wojnie, i to początkowo jednocześnie na trzech uczelniach i nieoczywistych kierunkach: na Wydziale Przyrodniczym Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej w sekcji matematyczno-fizycznej, na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, z tymczasową siedzibą w Lublinie, na historii sztuki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Studia architektoniczne ukończył w Krakowie na Wydziałach Politechnicznych Akademii Górniczej (od 1954 r. Politechnika Krakowska), w Krakowie też studiował przez rok historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jego koledzy ze studiów stali się później wybitnymi twórcami w swej dziedzinie, wiedzą i wyobraźnią naznaczając charakter odbudowywanej i rozbudowywanej Polski. Pracę dyplomową – plan centrum miasta Sanoka, wykonany pod kierunkiem profesora Tadeusza Tołwińskiego (propagatora idei miast ogrodów) – obronił w 1949 r.

Na początku swej drogi zawodowej związany był głównie z pracowniami architektonicznymi projektującymi obiekty przemysłowe (m.in. z Centralnym Biurem Projektów Architektonicznych i Budowlanych w Krakowie i Biurze Studiów i Projektów Ministerstwa Komunikacji), co stanowiło rodzaj ucieczki przed wypierającym modernizm socrealizmem.  Zainteresowania naukowo-badawcze rozwijał w Instytucie Urbanistyki i Architektury w Warszawie. Od 1949 r. działał w Stowarzyszeniu Architektów Polskich (SARP), gdzie z czasem pełnił różne funkcje, był m.in. sekretarzem generalnym (1956–1961) i wiceprezesem (1972–1975). Dzięki jego wręcz nieprawdopodobnym zdolnościom organizacyjnym, niestandardowym działaniom, talentom językowym (wykładał w językach angielskim, francuskim, niemieckim i rosyjskim, ponadto czytał w oryginale publikacje fachowe hiszpańskie, włoskie i węgierskie) i umiejętności nawiązywania kontaktów, nawet w siermiężnym dla polskiej nauki i kultury okresie, młodzi polscy architekci mieli możliwość zagranicznych praktyk czy wyjazdów na zasadzie wymiany, dostawali stypendia i uczestniczyli w międzynarodowych konferencjach. W 1961 r. zaczął swoje – odbywane prawie do końca życia, przez kolejne kontynenty – architektoniczne podróże, bogato je dokumentując. Każda z nich owocowała następnymi, opłacanymi z wykładów z prezentacją zdjęć (co w czasach, gdy telewizja raczkowała, było dla słuchaczy swoistym oknem na świat) i publikacji na całym świecie. Nie sposób w krótkiej formie wymienić też autorskich wystaw czy audycji.

Jego działalność była doceniana, wśród licznych nagród i odznaczeń znalazły się Wyróżnienie im. J. Tschumiego Międzynarodowej Unii Architektonicznej (1981) za promowanie kultury architektonicznej, Honorowa Nagroda SARP (1985), Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2015) i Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2017).

Przede wszystkim jednak był uroczym człowiekiem, wielkiej kultury i skromności. Przez lata mieszkania w Podkowie dzielił się, niestrudzenie i ze swadą, swą ogromną wiedzą. Miał wykłady na Uniwersytecie Otwartym, na spotkaniach Ogrodu Sztuk i Nauk co roku opowiadał o laureatach nagrody architektonicznej Pritzkera, podczas Festiwalu Otwartych Ogrodów można było oglądać wystawy jego zdjęć i słuchać prelekcji, między innymi o architekturze samorodnej, jego wielkiej pasji. Sąsiedzi i znajomi, gdy gdzieś wyjeżdżali, zawsze mogli liczyć na opowieść i zdjęcia, gdyż Tadeusz Barucki tam już najczęściej był. Licznie zatem podkowianie, łącznie z burmistrzem, zjechali do Katowic na benefis z okazji jego 100 urodzin, zorganizowany przez Wydział Architektury Politechniki Śląskiej, Instytut Dokumentacji Architektury Biblioteki Śląskiej i partnerskie stowarzyszenia, a jubilat imponował kondycją intelektualną i wtedy jeszcze fizyczną.

Zmarł 26 lipca 2022 r. Msza żałobna odbyła się 1 sierpnia w kościele parafialnym w Podkowie; spoczął w grobowcu rodzinnym swego projektu, na cmentarzu w Sanoku.

Oprac. MKW, na podstawie: Archiwum Edyty i Tadeusza Baruckich; rozmowy autorki z Tadeuszem Baruckim w latach 2010–2022; Magdalena Żmudzińska-Nowak (red.), Tadeusz Barucki, architekt–podróżnik–badacz, Instytut Dokumentacji Architektury Biblioteka Śląska, Katowice 2022.