Stefan Bonikowski
Komendant Ochotniczej Straży Pożarnej w Podkowie Leśnej, żołnierz AK
fot. archiwum rodzinne
Stefan Bonikowski pochodził z Żyrardowa, urodził się w 1893 r. i od wczesnych lat pracował w zakładach włókienniczych, a później został współwłaścicielem sklepu w tym mieście. Wielką wojnę przeżył, walcząc w armii rosyjskiej, po 1918 r. służył w Warszawskiej Straży Pożarnej.
Z Podkową związał się w 1928 r., wtedy kupił działkę przy Brwinowskiej 4 i wybudował dom, nazwany „Bonikówką”. Mieszkał tu od 1934 r., a od 1938 już z żoną Anną (ur. 1894), i prowadził sklep wielobranżowy. Zainicjował powstanie w Podkowie Leśnej Ochotniczej Straży Pożarnej i był jej pierwszym komendantem. Uczestniczył w wielu akcjach, także w gaszeniu pożaru Zamku Królewskiego we wrześniu 1939 r.
Pierwsze oddziały niemieckie pojawiły się w Podkowie 9 i 10 września, i zajmowały wille opuszczone przez właścicieli. Przy ulicy Lotniczej 6 powstał posterunek granatowej policji. Już w listopadzie 1939 r. zaczęły powstawać struktury organizacyjne podziemia wojskowego, podporządkowane ZOR (Związek Obrony Rzeczypospolitej).
Podkowa została jesienią 1940 r. siedzibą dowództwa kompanii „Brzezinki”. Jedną z sekcji i plutonu „Alaska” zorganizował Bonikowski, angażując członków OSP. Sam został ich dowódcą. Przyjął pseudonim „Anin”. Jego żona, ps. „Pszczółka”, należała do sekcji sanitariuszek. Bonikowski odpowiedzialny był za odbiór zrzutów, m.in. jego pluton ubezpieczał zrzut z 9 września 1943 r., kiedy na zrzutowisku Solnica odebrano sześć zasobników i troje cichociemnych, w tym słynną kurierkę Elżbietę Zawacką-Zo. Wraz z członkami sekcji należał też do ochrony radiostacji.
Bonikowskiego uznawano za jednego z najodważniejszych konspiratorów w Podkowie. Swój dom oddał na potrzeby podziemia. W związku z ograniczonymi możliwościami zdobywania towarów, sklep przynosił minimalne dochody (głównie zaopatrywał podkowian w pieczywo), istniał właściwie tylko jako przykrywka dla tajnych działań. W piwnicy „Bonikówki” odbierano sygnały dotyczące zrzutów broni; być może była tam także radiowa stacja nadawcza. Odbywały się szkolenia dla żołnierzy „Alaski”. „Sekcja Stefana Bonikowskiego odbywała zajęcia w jego sklepie, gdzie do celów ćwiczeń praktycznych – strzelania – wykorzystywano pomieszczenia piwniczne ze specjalnie poprzebijanymi ścianami” – zanotował Michał Domański.
Latem 1943 r. Stefan z żoną Anną i jej siostrzeńcem Eugeniuszem Stefankiewiczem ps. „Jastrząb” rozwiesili na całej długości ul. Żółwińskiej (dziś Jana Pawła II) metalowe tabliczki z nową nazwą ulicy – gen. Władysława Sikorskiego. Akcja miała na celu podtrzymanie na duchu mieszkańców Podkowy po tragicznej śmierci naczelnego wodza Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.
W styczniu 1944 r. aresztowano kilku członków „Brzezinek” z terenu Książenic, w związku z tym Bonikowski, Grefkowicz i parę innych osób musiało się ukrywać.
Po wybuchu Powstania Warszawskiego w Podkowie znaleźli schronienie liczni warszawiacy. W niewielkim domku Bonikowskich mieszkało 20 osób. W dodatku odbywały się odprawy komendy obwodu AK „Bażant”, a wielu oficerów korzystało na miejscu z noclegu. „Swoistą zewnętrzną ilustracją odpraw było zawsze kilkanaście rowerów pod sklepem. Ochronę stanowili zazwyczaj Stefan Bonikowski, Eugeniusz Stefankiewicz i Jan Kosiorek” – pisał Michał Domański.
Po zakończeniu działań wojennych Bonikowski, opierając się na dawnej sekcji strażackiej, zorganizował miejscową placówkę Milicji Obywatelskiej i przez trzy dni był jej komendantem. Powołany do pracy w Komendzie Warszawskiej Straży Pożarnej, pracował tam do przejścia na emeryturę w 1971 r.
Sklep w „Bonikówce” nadal istniał po wojnie, a Bonikowski udzielał się społecznie, m.in. należał do komisji, która z ramienia władz miasta sprawdzała stan oświetlenia i warunki mieszkaniowe podkowian. Pod koniec życia wrócił do swego ulubionego zajęcia – pszczelarstwa. Zmarł w Milanówku w 1981 r.