Maria Kwaśniewska-Maleszewska
Lekkoatletka, wielokrotna mistrzyni Polski, współzałożycielka Klubu Olimpijskiego
fot. NAC; public domain
Maria Jadwiga, córka Wiktorii z Kozłowskich i Jana Kwaśniewskiego, urodziła się 15 sierpnia 1913 r. w Łodzi. Ukończyła żeńskie gimnazjum im. Romany Sobolewskiej-Konopczyńskiej. Już w szkole wykazała się zdolnościami sportowymi. Do ich rozwoju zachęcił ją jeden z braci, Eugeniusz, sam sportowiec, a później wspierał na tej drodze nauczyciel wychowania fizycznego, lekkoatleta Ludwik Szumlewski. Zadebiutowała w Harcerskim Klubie Sportowym. W wieku 15 lat odebrała z rąk prezydenta Ignacego Mościckiego pierwszą nagrodę za „obiecujące sportowe osiągnięcia”. W 1930 r. zdobyła tytuł mistrzyni Polski w skoku w dal. Trenowała też z sukcesami rzut oszczepem (pięciokrotnie została mistrzynią Polski), trójbój, pięciobój, siatkówkę, pływanie i hazenę (rodzaj piłki ręcznej; też w tej dyscyplinie była mistrzynią Polski). W 1930 na III Światowych Igrzyskach Kobiet w Pradze wywalczyła brązowy medal w koszykówce.
W 1934 r. z polonijnych Światowych Igrzyskach Kobiet w Londynie wróciła ze złotym medalem, a z Igrzysk Olimpijskich w Berlinie w 1936 r. z brązowym i z nieoficjalnym tytułem miss olimpiady. Wraz z dwiema niemieckimi medalistkami przedstawiona została Hitlerowi, co utrwalono na zdjęciu.
W tym samym roku wyszła za mąż za Krzysztofa Trytkę, pływaka i waterpolistę. Małżeństwo wkrótce się rozpadło, jej eks-mąż zginął na początku wojny. W 1937 r. Maria wyjechała do Warszawy, gdzie wstąpiła do AZS i podjęła studia na wydziale matematycznym UW, pracując jednocześnie jako urzędniczka w elektrowni na Powiślu.
W 1938 r. w Warszawie ukończyła kurs sanitarny. W końcu lat 30. wyjechała do Włoch na stypendium Związku Lekkiej Atletyki, przygotowując się do kolejnej olimpiady. Na wieść o wybuchu wojny wróciła do kraju i od razu została zmobilizowana. Kierowała sanitarką przeciwlotniczą, na Wybrzeżu Kościuszkowskim przenosiła rannych i transportowała ich do szpitala. Z rąk prezydenta Stefana Starzyńskiego otrzymała za te działania Krzyż Walecznych.
Na początku okupacji pracowała jako kelnerka w Gospodzie Sportowców „Pod Kogutem” przy ulicy Jasnej 6, z Jadwigą Jędrzejewską, Januszem Kusocińskim, Aleksandrem Olchowiczem i Ignacym Tłoczyńskim. Tam poznała swego drugiego męża, inż. Juliana Koźmińskiego, komendanta obrony elektrowni na Wybrzeżu Kościuszkowskim.
Zamieszkali w Podkowie Leśnej, w pobliżu Zarybia (być może w willi Hel). Państwo Regulscy zaprosili Marię do udziału w zawodach sportowych młodzieży podkowiańskiej w 1942 r. (tzw. olimpiada w Zarybiu); występowała w drużynie gospodarzy, o czym wspominał Jerzy Regulski. Koźmiński wkrótce po ślubie został przez Niemców aresztowany. Żonie udało się doprowadzić do jego uwolnienia, jednak pobyt w więzieniu zniszczył jego zdrowie i w niedługim czasie zmarł.
Po powstaniu Maria włączyła się w organizację wywozu rannych i chorych z obozu w Pruszkowie. Została tam zatrudniona w komisji lekarskiej. Ratowała najbardziej zagrożonych, z hali nr 6, skąd wysyłano ludność do obozów koncentracyjnych. Pomogła w uwolnieniu wielu znanych osób ze świata kultury, posługując się jako przepustką zdjęciem z Hitlerem z berlińskiej olimpiady: „Pokazywałam przy bramie tę moją fotografię z Hitlerem. Żandarmi traktowali ją jako ausweis. Bili w czapę i przepuszczali mi transport” – opowiadała dziennikarzowi „Rzeczpospolitej” Markowi Jóźwikowi. „Wyprowadzałam ludzi na zewnątrz do Pruszkowa, potem brałam do Podkowy, do domu. W moim domu miałam obóz przejściowy. Przewinęło się wiele osób znanych i nieznanych. Mieszkała u mnie Ewa Szelburg-Zarembina, Stasio Dygat” – wspominała.
Z wieloma uratowanymi utrzymywała kontakt przez lata. Ocaliła i przechowała u siebie Wandę Jasieńską, pomogła rodzinie Krystyny Marciniak. Zagrożona aresztowaniem, musiała się z tej działalności wycofać, pomagała jednak nadal m.in. w uzyskaniu odszkodowań za pracę w obozie.
Po wojnie opuściła Podkowę i przeniosła się do Warszawy. Znów trenowała: została mistrzynią Polski w rzucie oszczepem, a w 1946 r. na Mistrzostwach Europy w Oslo zajęła w tej dyscyplinie 6 miejsce i 7 w pchnięciu kulą; wtedy po raz ostatni uczestniczyła w mistrzostwach. Reprezentowała jeszcze Polskę w meczach koszykówki. W latach 1946–1979 pracowała w zarządzie Światowej Federacji Lekkiej Atletyki i Polskim Komitecie Olimpijskim, współzakładała Kluby Olimpijczyka w kraju i za granicą. W 1978 r. otrzymała jako pierwsza Polka Brązowy Medal Orderu Olimpijskiego za zasługi dla szerzenia idei olimpijskiej.
Po wojnie wyszła za mąż za koszykarza Władysława Maleszewskiego, późniejszego trenera reprezentacji Polski w koszykówce mężczyzn. Przeżyli wspólnie 37 lat, mieli dwoje dzieci: Marka i Elżbietę, i po latach dwoje wnuków.
Jako działaczka charytatywna i społeczna, została w 2000 r. doceniona Orderem Ecce Homo, a w 2003 r. medalem „Kalos Kagathos” i Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski z Gwiazdą. Została też honorowym obywatelem miejscowości Koło i Ostrzeszów.
Do końca aktywna, pomagająca ludziom, podczas zawodów i spotkań zachęcała młodych do aktywności fizycznej. Zorganizowała grupę biegających starszych kobiet. „Kiedyś, pamiętam, wzięłam dres i pobiegłam do Parku Saskiego. Początkowo patrzyli na mnie jak na wariatkę. Starsza pani pod siedemdziesiątkę, a tu raptem biega, robi wygibasy przy drzewie itd. Na drugi dzień przychodzi do mnie starsza pani: czy ja mogę się do pani przyłączyć. I tak się zrobiła grupa starszych kobiet, około 35”.
W 2003 r. w Spale otwarto Park Pokoleń Mistrzów Sportu jej imienia. Zmarła 17 października 2007 r. w Warszawie, pochowana jest na Powązkach Wojskowych.