Maria Justyna Majkowska
Botanik, nauczyciel i wychowawca młodzieży szkół średnich
fot. archiwum rodzinne
Urodziła się 16 czerwca 1890 r. w Radomiu. Była córką Wacława Szczepańskiego (1855–1890), referenta Izby Skarbowej w Kielcach, i Tekli z Kopciów (1867–1942).
Dzieciństwo spędziła w Kielcach, początkowo uczyła się w domu, w 1900 r. wstąpiła do pierwszej klasy Gimnazjum Rządowego w Kielcach, z którego została wydalona za udział w strajku szkolnym 5 lutego 1905 r. Nauki jednak nie przerwała, kontynuowała ją tam na prywatnych kompletach, a następnie w Warszawie, w żeńskim Zakładzie Naukowo-Wychowawczym Antoniny Walickiej (do1907), i na Wydziale Przyrodniczo-Matematycznym Kursów Pedagogicznych dla Kobiet Jana Miłkowskiego, przy ulicy Widok 16. Kursy te miały charakter wyższej uczelni, wykładowcami byli wybitni naukowcy, m.in. Bronisław Chlebowski (literatura polska), Rafał Radziwiłłowicz (psychologia), Stanisław Weil (chemia), Kazimierz Stołyhwo (anatomia człowieka), Jan Tur (zoologia). Maria ukończyła studia 8 czerwca 1912 r., uzyskując na świadectwie oceny bardzo dobre i dobre. Wykonała też pracę uzupełniającą pod kierunkiem prof. Zygmunta Wóycickiego, z zakresu anatomii roślin. To wykształcenie dawało jej prawo nauczania w szkołach prywatnych Królestwa Polskiego.
Od września 1912 do lutego 1915 r. była zatrudniona w siedmioklasowej Szkole Handlowej Żeńskiej Towarzystwa Opieki w Kielcach (szkoła polska). W świadectwie pracy z 20 kwietnia 1915 r. czytamy: „p. Maria Szczepańska-Majkowska była nauczycielką przyrody w klasach młodszych oraz zoologii, botaniki, anatomii z fizjologią, biologii i chemii. […] Pracując z oddaniem, z prawdziwym umiłowaniem pracy i młodzieży przedmioty swoje prowadziła wzorowo”.
Wyszła za mąż 15 kwietnia 1915 r., za Konstantego Majkowskiego (1892–1976), syna dr. medycyny Juliana Majkowskiego (1833–1917) i Władysławy z Przezdzieckich (1849–1929). Konstanty był inżynierem elektrykiem, absolwentem Uniwersytetu w Tuluzie, później wykładowcą w Wojskowej Szkoły Inżynierii, podpułkownikiem WP.
Okoliczności wielkiej wojny zmusiły Marię Majkowską do wyjazdu do Kijowa i od listopada 1915 do czerwca 1918 r. pracowała jako nauczycielka biologii oraz wychowawczyni w ośmioklasowej żeńskiej Szkole Macierzy Polskiej, kierowanej przez Cecylię Niewiadomską. Szkoła mieściła się przy placu Mikołajewskim 2. W zachowanym świadectwie pracy, podpisanym przez przełożoną, czytamy, że: „[…] okazała największą gorliwość o postępy i dobro dzieci, nie tylko jako nauczycielka, ale i wychowawczyni, rozumiejąca dziecko i potrzeby młodzieży, za co szkoła niejednokrotnie wyrażała jej należną wdzięczność i uznanie”. W pierwszej połowie 1918 r. pracowała też jako instruktor w Departamencie Oświaty Ministerium Spraw Polskich w Kijowie. Latem wróciła do kraju.
W roku szkolnym 1918/1919 dostała przydział do Państwowego Seminarium Nauczycielskiego Męskiego w Kielcach, uczyła biologii i geografii. W „Zaświadczeniu służbowym” dr Jarosław Wit Opatrny pisał: „W czasie tej służby była Pani Maria Majkowska zarówno dla młodzieży, jak i dla współpracowników przykładem wychowawczym najpiękniejszego typu, nauczycielką idealną, gruntownej wiedzy i nowoczesnych metod podawania jej, wzorem sumienności i gorliwości w służbie, przy czym górowała zawsze nad wszystkimi wysokim, najczystszym idealizmem, ukochaniem zawodu i powierzonej sobie młodzieży, łącząc z tymi przymiotami najcichszą skromność i najzacniejszy charakter. Nie mam dość słów, którymi bym był w stanie wyrazić dosyć mocno swą cześć i wdzięczność za Jej krótkotrwałą, a owocną działalność w Seminarium”.
W sierpniu 1919 r. przeniosła się do Warszawy, gdzie dostała etat w Gimnazjum im. Emilii Plater przy ulicy Mazowieckiej 12. Pracowała tam przez cały okres międzywojenny, w roku 1932 pełniąc, oprócz obowiązków dydaktycznych i wychowawczych, funkcję przełożonej szkoły. Od 1930 r. brała udział w pracach komisji doradczej do spraw nauczania przyrodoznawstwa, która funkcjonowała przy Wydziale Szkół Średnich Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.
W październiku 1935 r. Maria i Konstanty Majkowscy kupili od Anny Iwaszkiewiczowej, Spółki Akcyjnej „Siła i Światło” oraz Banku Związku Spółek Zarobkowych działkę przy ulicy Topolowej 18 (dzisiaj nr 15) w Podkowie Leśnej. W następnych latach wybudowali dom. Przed 1939 r. spędzali w nim wakacje, a od 1941 r., gdy Konstanty był więziony w Oflagu VI B w Dössel, Maria się tu przeniosła. W roku 1943 przez pewien czas ukrywał się u niej pediatra, prof. Henryk Brokman (1886–1976).
Wybuch Powstania Warszawskiego zastał Marię Majkowską w Podkowie Leśnej. Wraz z grupą nauczycieli (m.in. Stanisławem Tynelskim i Anną Gierżodową) zorganizowała tajne komplety w zakresie szkoły podstawowej i średniej. Zimą 1945 r. stały się one zalążkiem miejscowej szkoły, w której pracowała do września 1946 r. Dom Majkowskich przy ul. Topolowej był głównym miejscem organizacyjnym, odbywały się tu też lekcje biologii, prowadzone przez Marię. Konstanty po 1945 r. wykładał w Szkole Wawelberga oraz był redaktorem w Państwowych Wydawnictwach Szkolnych i Zawodowych.
Ponieważ warszawskie mieszkanie Majkowskich na starej Ochocie spłonęło, po zakończeni wojny oboje osiedli w Podkowie Leśnej. Maria od października 1946 r. do przejścia na emeryturę w 1961 pracowała jako nauczycielka biologii w Państwowym Liceum Pedagogicznym w Grodzisku Mazowieckim. Brała też udział w pracach komisji do spraw programów, podręczników i pomocy naukowych w zakresie biologii Ministerstwa Oświaty. W uznaniu zasług w pracy zawodowej w latach 1948 i 1949 otrzymała nagrodę Kuratora Okręgu Szkolnego Warszawskiego. Była odznaczona: Medalem 10-lecia Odzyskania Niepodległości (1929), Brązowym i Srebrnym Medalem za Długoletnią Służbę (1938), dwukrotnie Złotym Krzyżem Zasługi (w 1938 i 1954).
Wydała podręczniki i pomoce dydaktyczne do nauki przyrody, m.in.: Patrz i notuj. Zeszyt do prowadzenia samodzielnych obserwacji dla młodych przyrodników. Cz. 1: Wiosna (Warszawa 1929); Patrz i notuj. Zeszyt do prowadzenia samodzielnych obserwacji dla młodych przyrodników. Cz. 2: Lato i jesień (Warszawa 1929); Botanika. Kursy korespondencyjne (Zarząd Główny TUR, Warszawa 1948); (z Anną Tustanowską) Botanika i zoologia (Warszawa 1960); (z Jadwigą Wernerową) Przyroda z geografią, dla kl. 3 (Warszawa 1962).
Zmarła 26 lutego 1969 r. w Podkowie Leśnej, jest pochowana na cmentarzu parafialnym w Brwinowie. Wychowanki i uczennice w nekrologu opublikowanym w „Życiu Warszawy” napisały: „Droga przewodniczka naszej młodości. Nauczyła nas kochać przyrodę i rozumieć przyrodę, kochać Ojczyznę i służyć ludziom”.