Janina Saska
Harcerka, biolog, nauczycielka
fot. archiwum rodzinne
Córka Edwarda (1882–1940), prawnika, pułkownika WP (zginął w Charkowie, zob. PSB, tom XXXV/2), i Jadwigi z Jurczewskich (1883–1932), urodziła się 14 stycznia 1916 r. w Moskwie. Od 1918 r. mieszkała w Warszawie. W latach 1925–1933 była uczennicą Państwowego Gimnazjum im. Emilii Plater, które ukończyła z wynikiem bardzo dobrym. Jesienią 1933 r. rozpoczęła studia na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego. Do czerwca 1939 r. zaliczyła wszystkie wymagane ćwiczenia i zdała większość egzaminów oraz złożyła pracę magisterską w Zakładzie Biologii Ogólnej, przyjętą przez prof. Stefana Kopcia. Wybuch II wojny światowej przerwał studia, promotor Janiny Saskiej, prof. S. Kopeć został przez Niemców zaaresztowany i zamordowany w Palmirach w 1941 r.
W roku szkolnym 1938/1939 odbyła praktykę nauczycielską w Państwowym Gimnazjum i Liceum nr XIII im. Emilii Plater, a wiosną 1939 r. prowadziła lekcje biologii w zastępstwie chorej nauczycielki. Od jesieni 1939 została zaangażowana do pracy na tajnych kompletach zorganizowanych przez tę szkołę. Od maja 1942 r. uczyła też na tajnych kompletach w gimnazjum i liceum w Milanówku, gdzie od 1940 r. mieszkała, a w roku szkolnym 1944/1945 na kompletach w Podkowie Leśnej.
W latach 1938–1939 Janina Saska była instruktorką starszyzny harcerskiej i harcmistrzynią Chorągwi Warszawskiej. Podczas okupacji pracowała w tajnym harcerstwie na terenie Chorągwi Mazowieckiej, której w 1944 r. była komendantem. Po Powstaniu Warszawskim zorganizowała w Podkowie Leśnej Żeńską Drużynę Harcerską im. Jagi Falkowskiej, z takimi zadaniami, jak: 1) organizowanie różnorodnej pomocy dla szpitala w Kasynie; 2) organizacja służby łącznikowej; 3) praca wychowawcza wśród dziewcząt. W 1945 r. nastąpiło rozwinięcie żeńskiego ruchu harcerskiego. Harcmistrzyni Janina Saska została hufcową drużyn Podkowy Leśnej, Milanówka, Grodziska Mazowieckiego i Brwinowa.
Od września 1946 do 1951 r. pracowała jako nauczycielka biologii i geografii, najpierw w Prywatnym Gimnazjum i Liceum w Milanówku, a następnie w Państwowej Szkole Ogólnokształcącej stopnia licealnego w Milanówku.
Ze względu na trudne warunki materialne dopiero w roku akademickim 1949/1950 powróciła na studia, które ukończyła, uzyskując tytuł magistra filozofii w zakresie zoologii, wraz z anatomią porównawczą i histologią. Od listopada 1950 r. pracowała przez 13 lat jako asystent, następnie adiunkt w Katedrze Fizjologii Zwierząt Uniwersytetu Warszawskiego. Brała udział w sympozjach naukowych, m.in. w IV Międzynarodowym Kongresie Biochemicznym w Wiedniu (1958). Wykorzystując swe bogate doświadczenia dydaktyczne, współpracowała też z Międzywydziałowym Studium Pedagogicznym UW, prowadziła zajęcia z metodyki biologii, kierowała hospitacjami oraz innymi zajęciami praktycznymi studentów. Od lutego 1945 r. należała do Związku Nauczycielstwa Polskiego, w latach 1952–1954 pełniła funkcję przewodniczącej Rady Oddziału „Szkoły Głównej” przy Uniwersytecie Warszawskim, a w latach 1954–1955 kierowała referatem socjalno-bytowym.
Od października 1963 r. pracowała w Zakładzie Biochemii Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN. W latach 1963–1976 uczestniczyła w pracach eksperymentalnych dotyczących fizjologii i biochemii owadów oraz hodowanych poza organizmem komórek owadzich. Wyniki tych prac opublikowane zostały w zagranicznych czasopismach specjalistycznych, np. w „Journal of Insect Physiology” (1972, t. 18).
Janina Saska związana była z Podkową Leśną od 1941 r., na stałe przeniosła się tu z Milanówka w 1950 i zamieszkała w domu przy ul. Topolowej 18 (dzisiaj nr 15).
Zmarła 23 lutego 1991 r. w Podkowie Leśnej. Pochowana została w grobie rodzinnym matki na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.