Aurelia Jaworska
Rzeźbiarka, malarka
“Kamień węgielny” Podkowy Leśnej autorstwa Aurelii Jaworskiej
fot. archiwum TPMOPL
Przyszła na świat w Chełmie 1 grudnia 1891 r. Edukację artystyczną zdobywała w słynnej warszawskiej Szkole Rysunku im. Wojciecha Gersona, która wykształciła wielu wybitnych artystów, m.in. Józefa Chełmońskiego, Jana Stanisławskiego czy Leona Wyczółkowskiego. Rozwijała swoje plastyczne zamiłowania i uzdolnienia, uczęszczając do Szkoły Malarstwa Konrada Krzyżanowskiego (1918–1922). Następnie wyjechała do Wiednia, by uczyć się w Szkole Zdobnictwa Artystycznego (1922–1923). Po powrocie do Warszawy studiowała rzeźbę w ówczesnej Szkole Sztuk Pięknych (od 1932 r. Akademii Sztuk Pięknych). Jej profesorem był Tadeusz Breyer – twórca tzw. szkoły warszawskiej, propagującej szacunek do sztuki dawnej i tradycyjnego warsztatu rzeźbiarskiego.
Aurelia zajmowała się wieloma dziedzinami artystycznymi, przede wszystkim rzeźbą, a jej głównym tworzywem były drewno i kamień. Uprawiała też malarstwo sztalugowe, grafikę, wykonywała ilustracje. W 1929 r. brała udział w Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu, zorganizowanej dla uczczenia 10 rocznicy odzyskania niepodległości. Uczestniczyła w wystawach Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych i Instytutu Propagandy Sztuki.
W latach 30. XX w. mieszkała w Warszawie przy ulicy Stępińskiej 42. W czasie wojny przebywała w rodzinnym mieście, w domu graniczącym z gettem. Wówczas dłuto zamieniła na pióro. W swoich wspomnieniach z Chełma z lat 1940–1943 opisała zagładę wielowiekowej społeczności żydowskiej tego miasta: „Prawie z każdego rozbitego domu, ogołoconego już przedtem – teraz wychodzili ludzie o strasznym wyglądzie. […] Słabszych i niezdolnych do marszu zabito na miejscu. Cały ten pochód skierowany został za miasto. Rano wychodziliśmy na ulicę, co kilkanaście kroków tu i tam leżą trupy w kałużach krwi. […] Mimo że getto jest już otwarte, ludzie omijają z daleka tę dzielnicę, jest to cmentarz nie tylko ludzi i domów, tu pochowana jest cześć miasta z jego tradycji. Stare książki, modlitewniki, lichtarze wgniecione w błoto, umazane zakrzepłą krwią, porozrzucane leżą na chodnikach i na ulicy”.
Podpis Aurelii Jaworskiej, mimo że dyskretnie ukryty, odnajdujemy w przestrzeni Podkowy Leśnej. Na trójkątnym placyku, zwanym obecnie skwerem ks. Bronisława Kolasińskiego, u zbiegu ulic Parkowej, Kwiatowej i Bluszczowej, stoi charakterystyczna rzeźba przedstawiająca Matkę Boską. Wykonana w białym karraryjskim marmurze, w stylu art déco, ma 2,5 metra wysokości, posadowiona została na cokole z brunatnoczerwonego piaskowca suchedniowskiego. Na bocznej ścianie cokołu, od strony ulicy Parkowej, została wykuta inskrypcja założycieli Podkowy Leśnej. Natomiast z tyłu wyryto imię i nazwisko autorki. Figura upamiętnia ważne wydarzenie historyczne – 9 kwietnia 1925 r. wmurowano kamień węgielny pod założenie miasta ogrodu Podkowa Leśna.
Co roku 9 kwietnia, w Święto Miasta Ogrodu, władze samorządowe, przedstawiciele lokalnych instytucji i stowarzyszeń oraz mieszkańcy Podkowy Leśnej składają w tym miejscu wiązanki kwiatów. Na wniosek Urzędu Miasta Podkowa Leśna Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków 9 maja 2023 r. wpisał dzieło Aurelii Jaworskiej do rejestru zabytków.
Powojenne losy rzeźbiarki są prawie nieznane. Wiadomo, że w 1945 r. wzięła udział w wystawach Okręgu Warszawskiego Związku Artystów Plastyków. Jako projektantka kryształów pracowała w latach 1946–1948 w hutach szkła na Dolnym Śląsku. Na aukcjach można odnaleźć jej prace datowane na lata 60. Daty i miejsca śmierci artystki nie udało się nam ustalić.