Architekt, urbanista
Fot. Biblioteka Cyfrowa Polona, public domain
Urodził się 22 grudnia 1886 r. w Warszawie. Był synem Adama Jawornickiego i Ludwiki z domu Mac Rot. Uczył się w męskim V Rządowym Gimnazjum Filologicznym w Warszawie, następnie w Gimnazjum gen. Pawła Chrzanowskiego przy ul. Smolnej (obecnie XVIII LO im. Jana Zamoyskiego). Studiował malarstwo w Monachium, później architekturę w Paryżu, gdzie ukończył École Spéciale d’Architecture w 1911 r., po czym odbył praktykę w pracowni architekta Auguste Perreta. W 1912 r. poślubił Leokadię Radziszewską (córkę lekarza z Ciechanowca). Mieli dwie córki: Hannę i Marię Magdalenę.
Powróciwszy do Polski, objął w Warszawie stanowisko architekta przy wykańczaniu hotelu Polonia (1913) i przebudowie hotelu Europejskiego. W czasie niemieckiej okupacji miasta służył w Straży Obywatelskiej. W 1917 r. został pracownikiem Biura Regulacji i Pomiarów, gdzie zajmował się planem regulacji (zagospodarowania przestrzennego) m.st. Warszawy. W tym samym roku rozpoczął pracę w Katedrze Budownictwa Miejskiego, na utworzonym w 1915 r. Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, następnie kierował Wydziałem Urbanistyki Zarządu m.st. Warszawy. W 1920 r. służył jako ochotnik w Wojsku Polskim.
Jest uznawany za jednego z najwybitniejszych architektów dwudziestolecia międzywojennego. Specjalizował się w założeniach urbanistycznych, robił projekty Starego Żoliborza (1924), regulacji terenów Cytadeli, Dynasów na Powiślu, Pól Mokotowskich. Był autorem lub współautorem rozbudowy placów Saskiego (dziś Józefa Piłsudskiego), św. Floriana na Pradze, Teatralnego (rozbudowa Ratusza), projektu przebicia ul. Marszałkowskiej przez Ogród Saski do pl. Żelaznej Bramy i ul. Żabiej oraz projektów osiedli nazwanych miastami ogrodami: Czerniakowa (1920) i Ulrychowa. Współtworzył tzw. Kolonię Profesorską, willowe osiedle Spółdzielni Mieszkaniowej Profesorów Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, położone na skarpie wiślanej w trójkącie ulic Górnośląskiej, Myśliwieckiej i Hoene-Wrońskiego (budowę rozpoczęto w 1922). Jawornicki również tam zamieszkał pod adresem Górnośląska 20 (obecnie Myśliwiecka 16). W 1925 r. zaprojektował bardzo cenny w Warszawie ciąg zieleni ulicznej – dwuipółkilometrową aleję lipową wzdłuż ul. Żwirki i Wigury, zrealizowaną kilka lat później.
Był także autorem i współautorem projektów wielu prywatnych willi, kamienic oraz stołecznych budynków użyteczności publicznej, m.in. Szpitala Przemienienia Pańskiego na Pradze, Państwowego Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych przy ul. Kopernika, gmachu YMCA przy ul. Konopnickiej, wieżowca przy ul. Kopernika 36/40, budynku Banku Cukrownictwa przy ul. Karowej 20 oraz budynku Stacji Filtrów Pośpiesznych na Ochocie – zaprojektowanego w stylu art déco, oddanego do użytku w 1933 r.
Należał do Towarzystwa Urbanistów Polskich, które w 1923 roku współzałożył, i do Oddziału Warszawskiego Stowarzyszenia Architektów Polskich.
Kiedy Stefan Starzyński planował zorganizowanie w Warszawie światowej wystawy przemysłowej dla uczczenia 25-lecia odzyskania niepodległości, Antoni Jawornicki przedstawił mu kompletny projekt terenów wystawienniczych (dziś w tym miejscu znajduje się Stadion Narodowy). Współpraca ze znanym rzeźbiarzem Edwardem Wittigiem (byli przyjaciółmi) zaowocowała powstaniem pomnika Lotnika, odsłoniętego 11 listopada 1932 r. Architekt opracował cokół podtrzymujący postać lotnika i otoczenie pomnika w jego pierwotnej lokalizacji – na placu Unii Lubelskiej. Rozbudowywał też Poznań, opracował plan kąpieliska na Helu, parcelacji dzielnicy miasta Łask (tak powstała miejscowość letniskowa Miasto Las Kolumna, zaprojektowana w 1927 r.). Uważano go za uzdolnionego malarza i rysownika. Warto wspomnieć, że zaprojektował urządzenie wnętrza wagonu salonowego Prezydenta RP.
Podkowa Leśna zawdzięcza Antoniemu Jawornickiemu plan urbanistyczny, z podziałem miasta na dziesięć dzielnic. Projekt został zamówiony przez Spółkę Miasto Ogród Podkowa Leśna w 1925 r. (nie wiadomo, czy jego pierwowzorem był pierwszy plan osady mieszkaniowej Podkowa Leśna, wykonany w 1913 r. przez urbanistę Tadeusza Tołwińskiego). Pomimo że oryginał planu Jawornickiego ani jego założenia ideowe się nie zachowały, można twierdzić, że był realizacją howardowskiej idei miasta ogrodu: zielonego pierścienia z terenami użyteczności publicznej – parkiem miejskim i budynkiem Klubu Sportowego (dziś Pałacyk Kasyno). Tereny te stały się później zarzewiem konfliktu między powstałym w nowym osiedlu Towarzystwem Przyjaciół Miasta Ogrodu a Zarządem Dóbr Podkowa Leśna, który zwlekał z ich przekazaniem wspólnocie mieszkańców.
W projekcie w znakomity sposób wykorzystano walory terenu i istniejące drogi. Mimo pewnych rozbieżności z oryginalnym planem (niektóre ulice nie zostały wytyczone lub ich przebieg nieco zmieniono, powstało kilka ulic nieprzewidzianych w projekcie), podstawowe elementy założenia urbanistycznego Jawornickiego pozostały do dziś. Jego dzieło stało się podstawą wpisania miasta ogrodu Podkowa Leśna do rejestru zabytków 22 października 1981 r.
Praca nad projektem urbanistycznym Podkowy stała się początkiem wieloletnich kontaktów rodziny Jawornickich z naszą miejscowością. Przyjeżdżali na wakacje do „Dworku Lali” przy ul. Słowiczej, do willi „Miranda” w Podkowie Zachodniej, a także do pensjonatu „Przedwiośnie” państwa Walkowskich przy ul. Parkowej.
W czasie Powstania Warszawskiego rodzina Jawornickich opuściła stolicę, dom przy Górnośląskiej został spalony. Po wojnie Antoni Jawornicki wrócił do Warszawy. Pracował w Biurze Odbudowy Stolicy. Wraz z Teodorem Burschem odrestaurowywał przedwojenną siedzibę premiera i rządu przy Krakowskim Przedmieściu, czyli Pałac Namiestnikowski (od 1990 r. Pałac Prezydencki), gdyż w czasie wojny w jego wnętrzach Niemcy urządzili hotel z kasynem. Wykonał także projekt odbudowy Hotelu Europejskiego, którego przebudowa była jedną z jego pierwszych poważnych prac po powrocie do Warszawy ze studiów w Paryżu.
W 1946 r. zaprojektował kościół w Pyrach, w których zamieszkał przez krótki czas po opuszczeniu Warszawy (obecnie dzielnica Ursynów). W latach 1948–1950 wypalony dom na Górnośląskiej został odbudowany i Jawornicki odzyskał część, a jego spadkobiercy mieszkają tam do dziś.
W 2009 r. Stowarzyszenie Związek Podkowian we współpracy z rodziną Jawornickiego i Oddziałem Warszawskim SARP zorganizowało w CKiIO w Podkowie Leśnej wystawę poświęconą jego twórczości. Wystawie towarzyszył krótki film dokumentalny Skarby z teczki Antoniego Jawornickiego, nakręcony pod opieką artystyczną prof. Michała Bogusławskiego. Wystawa została zaprezentowana ponownie z większą liczbą eksponatów we wrześniu 2011 r. w Domu Spotkań z Historią w Warszawie przy ul. Karowej, w budynku zaprojektowanym przez urbanistę.
Antoni Jawornicki zmarł 19 grudnia 1950 r. Jest pochowany na cmentarzu w Pyrach.