Józef Klukowski (1905–1997)

Żołnierz AK, muzyk, kompozytor

Józef Klukowski (1905–1997)
Fot. archiwum rodzinne

Syn Antoniny z Chojnackich i Tadeusza Klukowskiego, dyspozytora instrumentów w Filharmonii Warszawskiej, urodził się 12 maja 1905 r. w Warszawie. Ukończył Konserwatorium Warszawskie w klasie perkusji i instrumentów dętych. Jako student grywał w zespole jazzowym i rozpoczął współpracę z Filharmonią Narodową i z Polskim Radiem. Zamieszkał w Podkowie z żoną Ireną i córką Bożenną w 1938 r. w domu nazwanym „Laleńką” przy ulicy Lotniczej. Przed samym wybuchem wojny przebywał w Wilnie, gdzie zarabiał na życie muzykowaniem. Udało mu się uniknąć aresztowania i wywiezienia na Wschód, co spotkało jego brata Leona. Wrócił do Podkowy w 1941 r., idąc od granicy pieszo.

Na początku okupacji Józef Klukowski mieszkał w Żółwinie, gdzie pilnował gospodarstwa Henryka Witaczka. Por. Henryk Walicki, ps. „Twardy”, który utworzył z działających w Podkowie Leśnej, Brwinowie i Nadarzynie plutonów Związku Obrony Rzeczypospolitej samodzielną kompanię o kryptonimie „Brzezinki”, zwerbował go do konspiracji. Ppor. rez. Józef Klukowski przyjął pseudonim „Jasieńczyk”, od rodzinnego herbu. W 1943 r. „Brzezinki” podporządkowane zostały Armii Krajowej.

Klukowski został dowódcą plutonu „Alaska I” (po sierż. Władysławie Grefkowiczu, ps. „Lubicz”). Głównym zadaniem plutonu było przyjmowanie zrzutów sprzętu wojskowego, broni, amunicji oraz ludzi. Alianckie samoloty, często kierowane przez polskich pilotów, po otrzymaniu sygnału, że miejsce jest bezpieczne, dokonywały zrzutów, zawsze nocą. Zadaniem plutonu było szybkie i bezpieczne ukrycie ludzi i sprzętu oraz zatarcie wszelkich śladów. Pierwszy odbiór zrzutu – jak podaje Lech Dzikiewicz, historyk lokalnej konspiracji – nastąpił w nocy z 14 na 15 marca 1943 r. Oprócz sześciu zasobników zrzucono trzech skoczków. Klukowski ubezpieczał też kolejną akcję w nocy z 9 na10 września, kiedy na zrzutowisku „Solnica” pod Grodziskiem wylądowało trzech cichociemnych, w tym słynna kurierka „Zo”, Elżbieta Zawacka.

Miejscem przechowania ludzi i broni było m.in. gospodarstwo w Zarybiu. Dzikiewicz wspomina o akcji, którą ze swoimi ludźmi przeprowadził tam „Jasieńczyk” – ratowaniu zrzuconego sprzętu po wizycie gestapo. On też ukrył poszukiwanego przez gestapo Feliksa Offierskiego (oficera broni). Pluton Klukowskiego zabezpieczał również dwa zrzuty w nocy z 15 na 16 sierpnia 1944 r. na „Tasaku”, placówce na terenie łąk majątku Kraśnicza Wola – Izdebno Kościelne. Odebrano wtedy zasobniki z bronią, przerzuconą niezwłocznie do Puszczy Kampinoskiej.

„Alaska” ubezpieczała radiostacje, których w różnych okresach działało w Podkowie nawet kilka, organizowała kolportaż prasy podziemnej, a jednym z punktów informacyjnych i odbioru prasy był gabinet dentystyczny Ireny Klukowskiej, żony „Jasieńczyka”.

Według relacji Józefa Klukowskiego, na początku 1944 r. na skutek nieodpowiedzialnego zachowania kilku nietrzeźwych członków „Brzezinki” doszło do aresztowań. Jeden z uwięzionych zaczął sypać, podając nazwiska i adresy dowódców: Walickiego i Grefkowicza. „Lubicz” zdążył się ukryć. Natomiast por. Walicki po pewnym czasie wrócił do domu, gdzie 16 stycznia został aresztowany, potem torturowany i po 18 dniach rozstrzelany w Lesie Młochowskim. W lutym 1944 r. dowódcą kompanii został Józef Klukowski.

Kiedy w sierpniu 1944 r. utworzono w Podkowie oddział Rady Głównej Opiekuńczej z siedzibą w sołectwie, część magazynu RGO znalazła się w mieszkaniu przy ulicy Lotniczej. Po powstaniu zamieszkało u Klukowskich wielu warszawian, objęli oni też pomocą znajomych (przygotowując im ciepłe posiłki), którzy znaleźli noclegi w okolicy.

„Ostatnim epizodem podkowiańskiej AK było objęcie 17 stycznia 1945 kontrolą «ziemi niczyjej» – wystawienie posterunków na EKD i komisariatach policji oraz służba patrolowa w terenie. Wkrótce potem, w mieszkaniu dowódcy „Alaski” Józefa Klukowskiego na piętrze domu przy ul. Lotniczej 6, na wieść o rozkazie likwidacyjnym AK z 19 stycznia 1945 r., w sytuacji niepewności i atmosferze gorącej dyskusji nastąpiło oficjalne rozwiązanie oddziału” – zanotował historyk Michał Domański. „Po wojnie oczywiście trzeba się było zgłosić, tata się ujawnił. Był wzywany na UB” – dodaje córka Bożenna.

Klukowski wrócił do pracy w Filharmonii Narodowej, pracował też w Operze Warszawskiej, gdzie grał na oboju, współpracował z Polskim Radiem, grając w orkiestrze pod dyrekcją Rachonia. „Stefan Rachoń był jego przyjacielem, a orkiestra drugim domem. Dużo grali, wszystko szło na żywo […]. Widocznie tym zachęcony, napisał symfonię. Później opracowywał różne pieśni, bardzo był związany z polskim folklorem” – wspomina córka. Klukowski pisał również muzykę do słuchowisk radiowych (Pinokio, Calineczka, Byczek Fernando, w pustyni i w puszczy), był autorem piosenek dla dzieci. Współpracował z Tadeuszem Sygietyńskim, założycielem „Mazowsza”, kolegą ze szkoły muzycznej. Prowadził w średniej szkole muzycznej zajęcia z fletów prostych. Przez wiele lat pracował w Centralnym Ośrodku Państwowych Szkół Artystycznych, gdzie pełnił między innymi funkcję kuratora.

Był autorem podręczników muzycznych oraz licznych publikacji dotyczących budowy instrumentów dętych, metodyki gry i prowadzenia zespołów. Najwięcej miejsca poświęcił fletom prostym, instrumentowi, który go fascynował. Od roku 1956, kiedy ukazała się pierwsza pozycja, do 1981, daty ostatniej, ukazało się jego 50 książek i opracowań na temat tego instrumentu.

W podkowiańskiej szkole podstawowej zorganizował kapelę janczarską. Działał w lokalnym kole ZBOWiD. Za udział w ruchu oporu otrzymał Krzyż Partyzancki i Odznakę Grunwaldzką, za wieloletnią pracę artystyczną i pedagogiczną odznaczony został m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Zmarł 6 września 1997 r. Pochowany jest, podobnie jak żona, na cmentarzu Bródnowskim.

Oprac. MW, na podstawie: Michał Domański, Podkowa Leśna 19391945, TPMOPL, Podkowa Leśna 2007; Małgorzata Wittels, Drugi album z Podkową, TPMOPL, Podkowa Leśna 2000; Lech Dzikiewicz, Walka podziemna Brwinów Podkowa Leśna Nadarzyn 19391945, wyd. II, Gminny Ośrodek Kultury, Brwinów 2010.